उपधि: Difference between revisions
From जैनकोष
(Imported from text file) |
(Imported from text file) |
||
Line 1: | Line 1: | ||
<p>1. परिग्रहके अर्थमें उपधिका लक्षण</p> | == सिद्धांतकोष से == | ||
<p>1. परिग्रहके अर्थमें उपधिका लक्षण</p> | |||
<p>राजवार्तिक अध्याय 9/26/2/624 योऽर्थोऽन्यस्य बलाधानार्थमुपधीयते स उपधिरित्युच्यते।</p> | <p>राजवार्तिक अध्याय 9/26/2/624 योऽर्थोऽन्यस्य बलाधानार्थमुपधीयते स उपधिरित्युच्यते।</p> | ||
<p>= जो पदार्थ अन्यके बलाधानके लिए अर्थात् अन्यके निमित्त ग्रहण किये जाते हों वे उपधि हैं।</p> | <p>= जो पदार्थ अन्यके बलाधानके लिए अर्थात् अन्यके निमित्त ग्रहण किये जाते हों वे उपधि हैं।</p> | ||
Line 16: | Line 17: | ||
<noinclude> | <noinclude> | ||
[[ उपधान | [[ उपधान | पूर्व पृष्ठ ]] | ||
[[ उपधि वाक् | [[ उपधि वाक् | अगला पृष्ठ ]] | ||
</noinclude> | </noinclude> | ||
[[Category: उ]] | |||
== पुराणकोष से == | |||
<p>बाह्य और आभ्यन्तर परिग्रह । <span class="GRef"> महापुराण 34.189 </span></p> | |||
<noinclude> | |||
[[ उपधान | पूर्व पृष्ठ ]] | |||
[[ उपधि वाक् | अगला पृष्ठ ]] | |||
</noinclude> | |||
[[Category: पुराण-कोष]] | |||
[[Category: उ]] | [[Category: उ]] |
Revision as of 21:38, 5 July 2020
== सिद्धांतकोष से ==
1. परिग्रहके अर्थमें उपधिका लक्षण
राजवार्तिक अध्याय 9/26/2/624 योऽर्थोऽन्यस्य बलाधानार्थमुपधीयते स उपधिरित्युच्यते।
= जो पदार्थ अन्यके बलाधानके लिए अर्थात् अन्यके निमित्त ग्रहण किये जाते हों वे उपधि हैं।
धवला पुस्तक 12/4,2,8,10/285/6 उपेत्य क्रोधादयो धीयन्ते अस्मिन्निति उपधिः। क्रोधाद्युत्पत्तिनिबन्धनो बाह्यार्थ उपधिः।
= आकरके क्रोधादि जहाँ पर पुष्ट होते हैं उसका नाम उपधि है। इस व्युत्पत्तिके अनुसार क्रोधादि परिणामोंकी उत्पत्तिमें निमित्तभूत बाह्यपदार्थको उपधि कहा गया है।
2. परिग्रह रूप उपधिके भेद व लक्षण
सर्वार्थसिद्धि अध्याय 9/26/443/10/स द्विविधः - बाह्योपधित्यागोऽभ्यन्तरोपधित्यागश्चेति। अनुपात्तं वास्तुधनधान्यादि बाह्योपधिः। क्रोधादिरात्मभावोऽभ्यन्तरोपधिः। कायत्यागश्च नियतकालो यावज्जीवं वाभ्यन्तरोपधित्याग इत्युच्यते।
= वह (व्युत्सर्ग या त्याग) दो प्रकारका है-बाह्योपधि त्याग और अभ्यन्तर उपधि त्याग। आत्मासे एकत्वको नहीं प्राप्त हुए ऐसे वास्तु, धन, धान्य आदि बाह्य उपधि हैं और क्रोधादिरूप आत्मभाव अभ्यन्तर उपधि हैं तथा नियत काल तक या यावज्जीवन तक कायका त्याग करना भी अभ्यन्तर उपधि त्याग कहा है।
(राजवार्तिक अध्याय 9/26/3-5/624); ( तत्त्वार्थसार अधिकार 7/29); ( चारित्रसार पृष्ठ 154/1); ( अनगार धर्मामृत अधिकार 7/98/722); ( भावपाहुड़ / मूल या टीका गाथा 78/225/16)
3. अन्य सम्बंधित विषय
• मायाका एक भेद है - देखें माया - 2।
• परिग्रह सम्बन्धी विषय - देखें परिग्रह ।
• साधु योग्य उपधि - देखें परिग्रह 1।
• योग्यायोग्य उपधिका विधि निषेध - देखें अपवाद - 4।
पुराणकोष से
बाह्य और आभ्यन्तर परिग्रह । महापुराण 34.189