• जैनकोष
    जैनकोष
  • Menu
  • Main page
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Share
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Login
Shivir Banner

जैन शब्दों का अर्थ जानने के लिए किसी भी शब्द को नीचे दिए गए स्थान पर हिंदी में लिखें एवं सर्च करें

मल

From जैनकोष

Revision as of 16:31, 19 August 2020 by Maintenance script (talk | contribs) (Imported from text file)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)
 Share 



  1. मल
    तिलोयपण्णत्ति/1 –गाथा-दोण्णि वियप्पा होंति हु मलस्स इमं दव्वभावभेएहिं। दव्वमलं दुविहप्पं बाहिरमब्भंतरं चेय।10। सेदमलरेणुकद्दमपहुदी बाहिरमलंसमुद्दिट्ठं। पुणु दिढजीवपदेसे णिबंधरूवाइ पयडिठिदिआई।11। अणुभागपदेसाइं चउहिं पत्तेकभेज्जमाणं तु। णाणावरणप्पहुदी अट्ठविहं कम्ममखिलपावरयं।12। अब्भंतरदव्वमलं जीवपदेसे णिबद्धमिदि हेदो। भावमलं णादव्वं अणाणदंसणादिपरिणामो।13। अहवा बहुभेयगयं णाणावरणादि दव्वभावमलभेदा।14। पावमलं ति भण्णइ उवचारसरूवएण जीवाणं।17। = द्रव्य और भाव के भेद से मल के दो भेद हैं। इनमें से द्रव्यमल भी दो प्रकार का है–बाह्य व अभ्यंतर।10। स्वेद, मल, रेणु, कर्दम इत्यादिक बाह्य द्रव्यमल कहा गया है, और दृढ़रूप से जीव के प्रदेशों में एक क्षेत्रावगाहरूप बंध को प्राप्त, तथा प्रकृति स्थिति अनुभाग व प्रदेश इन चार भेदों से प्रत्येक भेद को प्राप्त होने वाला, ऐसा ज्ञानावरणादि आठ प्रकार का संपूर्ण कर्मरूपी पापरज, चूँकि जीव के प्रदेशों में संबद्ध है, इस हेतु से वह अभ्यंतर द्रव्यमल है। अज्ञान अदर्शन इत्यादिक जीव के परिणामों को भावमल समझना चाहिए।11-13। अथवा ज्ञानावरणादिक द्रव्यमल के और ज्ञानावरणादिक भावमल के भेद से मल के अनेक भेद हैं।14। अथवा जीवों के पाप को उपचार से मल कहा जाता है।17। ( धवला 1/1,1,1/32/6 )।
    धवला 1/1,1,1/33/2 अथवा अर्थाभिधानप्रत्ययभेदात्त्रिविधं मलम्। उक्तमर्थमलम्। अभिधानमलं तद्वाचक: शब्द–। तयोरुत्पन्नबुद्धि: प्रत्ययमलम्। अथवा चतुर्विधं मलं नामस्थापनाद्रव्यभावमलभेदात्। अनेकविधं वा। = अथवा अर्थ, अभिधान व प्रत्यय के भेद से मल तीन प्रकार का होता है। अर्थमल तो द्रव्य व भावमल के रूप में ऊपर कहा जा चुका है। मल के वाचक शब्दों को अभिधानमल कहते हैं। तथा अर्थमल और अभिधानमल में उत्पन्न बुद्धि को प्रत्ययमल कहते हैं। अथवा नाममल, स्थापनामल, द्रव्यमल और भावमल के भेद से मल चार प्रकार का है। अथवा इसी प्रकार विवक्षा भेद से मल अनेक प्रकार का भी है।
  2. सम्यग्दर्शन का मल दोष
    अनगारधर्मामृत/2/59/183 तदप्यलब्धमाहात्म्यं पाकात्सम्यक्त्वकर्मण:। मलिनं मलसंगेन शुद्धं स्वर्णमिवोद्भवेत्।59।
    अनगारधर्मामृत/2/61 में उद्धृत–वेदकं मलिनं जातु शंकाद्यैर्यत्कलंकयते। = जिस प्रकार शुद्ध भी स्वर्ण, चाँदी आदि मल के संसर्ग से मलिन हो जाता है उसी प्रकार सम्यक्प्रकृतिमिथ्यात्व नामक कर्म के उदय से शुद्ध भी सम्यग्दर्शन मलिन हो जाता है।59। ( गोम्मटसार जीवकांड / जीवतत्त्व प्रदीपिका/25/51/22 में उद्धृत) शंका आदि दूषणों से कलंकित सम्यग्दर्शन को मलिन कहते हैं।
  3. अन्य मलों का निर्देश
    1. शरीर में मल का प्रमाण–देखें औदारिक - 1।
    2. मल-मूत्र निक्षेपण संबंधी–देखें समिति - 1 में प्रतिष्ठापना समिति।
  4. मल परिषह निर्देश
    सर्वार्थसिद्धि/9/9/426/4 अप्कायजंतुपीडापरिहाराया मरणादस्नानव्रतधारिण:  पटुरविकिरणप्रतापजनितप्रस्वेदाक्तपवनानीतपांसुनिचयस्य सिध्मकच्छूदद्रूदीर्ण कंडूयायामुत्पन्नायामपि कंडूयनविमर्दनसंघट्टनविवर्जितमूर्तै: स्वगतमलोपचयपरगतमलोपचयोरसंकलपितमनस: सज्ज्ञानचारित्रविमलसलिलप्रक्षालनेन कर्ममलपंकनिराकरणाय नित्यमुद्यतमतेर्मलपीडासहनमाख्यायते। = अप्कायिक जीवों की पीड़ा का परिहार करने के लिए जिसने मरणपर्यंत अस्नानव्रत स्वीकार किया है, तीक्ष्ण किरणों के ताप से उत्पन्न हुए पसीने में जिसके पवन के द्वारा लाया गया धूलि संचय चिपक गया है, सिध्मदाद और खाज के होने पर भी जो खुजलाने, मर्दन करने और दूसरे पदार्थ से घिसनेरूप क्रिया से रहित है, स्वगत मल का उपचय और परगत मल का अपचय होने पर जिसके मन में किसी प्रकार विकल्प नहीं होता, तथा सम्यग्ज्ञान और सम्यग्चारित्ररूपी विमल जल के प्रक्षालन द्वारा जो कर्ममलपंक को दूर करने के लिए निरंतर उद्यतमति है, उसके मलपीडासहन कहा गया है। ( राजवार्तिक/9/9/23/611/33 ) ( चारित्रसार/125/6 )।


पूर्व पृष्ठ

अगला पृष्ठ

Retrieved from "http://www.jainkosh.org/w/index.php?title=मल&oldid=63098"
Category:
  • म
JainKosh

जैनकोष याने जैन आगम का डिजिटल ख़जाना ।

यहाँ जैन धर्म के आगम, नोट्स, शब्दकोष, ऑडियो, विडियो, पाठ, स्तोत्र, भक्तियाँ आदि सब कुछ डिजिटली उपलब्ध हैं |

Quick Links

  • Home
  • Dictionary
  • Literature
  • Kaavya Kosh
  • Study Material
  • Audio
  • Video
  • Online Classes
  • Games

Other Links

  • Privacy policy
  • About जैनकोष
  • Disclaimers
© Copyright Jainkosh. All Rights Reserved
Powered by MediaWiki