प्रवचनसार - गाथा 238 - तत्त्व-प्रदीपिका: Difference between revisions
From जैनकोष
(Imported from text file) |
(No difference)
|
Latest revision as of 13:55, 23 April 2024
जं अण्णाणी कम्मं खवेदि भवसयसहस्सकोडीहिं । (238)
तं णाणी तिहिं गुत्तो खवेदि उस्सासमेत्तेण ॥272॥
अर्थ:
[यत् कर्म] जो कर्म [अज्ञानी] अज्ञानी [भवशतसहस्रकोटिभि:] लक्षकोटि भवों में [क्षपयति] खपाता है, [तत्] वह कर्म [ज्ञानी] ज्ञानी [त्रिभि: गुप्त:] तीन प्रकार (मन-वचन-काय) से गुप्त होने से [उच्छ्वासमात्रेण] उच्छ्वासमात्र में [क्षपयति] खपा देता है ।
तत्त्व-प्रदीपिका:
अथागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वानां यौगपद्येऽप्यात्मज्ञानस्य मोक्षमार्गसाधकतमत्वं द्योतयति -
यदज्ञानी कर्म क्रमपरिपाटय्या बालतपोवैचित्र्योपक्रमेण च पच्यमानमुपात्तरागद्वेषतया सुखदु:खादिविकारभावपरिणत: पुनरारोपितसंतानं भवशतसहस्रकोटिभि: कथंचन निस्तरति, तदेव ज्ञानी स्यात्कारकेतनागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वयौगपद्यातिशयप्रसादासादितशुद्ध- ज्ञानमयात्मतत्त्वानुभूतिलक्षणज्ञानित्वसद्भावात्कायवाङ्मन:कर्मोपरमप्रवृत्तत्रिगुप्तत्वात् प्रचण्डोपक्रमपच्यमानमपहस्तितरागद्वेषतया दूरनिरस्तसमस्तसुखदु:खादिविकार: पुन-रनारोपितसंतानमुच्छ्वासमात्रेणैव लीलयैव पातयति ।
अत: आगमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वयौगपद्येऽप्यात्मज्ञानमेव मोक्षमार्गसाधकतममनु-मन्तव्यम् ॥२३८॥
तत्त्व-प्रदीपिका हिंदी :
अब, आगमज्ञान - तत्त्वार्थश्रद्धान - संयतत्त्वका युगपत्पना होने पर भी, आत्मज्ञानमोक्षमार्ग का साधकतम (उत्कृष्ट साधक) है ऐसा समझाते हैं :-
आगमजनित ज्ञान से, यदि वह श्रद्धानशून्य हो तो सिद्धि नहीं होती; तथा उसके (आगमज्ञान के) विना जो नहीं होता ऐसे श्रद्धान से भी यदि वह (श्रद्धान) संयमशून्य
हो तो सिद्धि नहीं होती । वह इसप्रकार :-
जो कर्म (अज्ञानी को) क्रमपरिपाटी से तथा अनेक प्रकार के बालतपादिरूप उद्यम से पकते हुए, रागद्वेष को ग्रहण किया होने से सुखदु:खादि विकारभावरूप परिणमित होने से पुन: संतान को आरोपित करता जाये इस प्रकार, लक्षकोटिभवों द्वारा चाहे जिस प्रकार (महा-कष्ट से) अज्ञानी पार कर जाता है, वही कर्म, (ज्ञानी को) स्यात्कारकेतन आगमज्ञान, तत्त्वार्थश्रद्धान और संयतत्त्व के युगपत्पने के अतिशयप्रसाद से प्राप्त की हुई शुद्धज्ञानमय आत्मतत्त्व की अनुभूति जिसका लक्षण है ऐसे ज्ञानीपन के सद्भाव के कारण काय-वचन-मन के कर्मों के उपरम से त्रिगुप्तिता प्रवर्तमान होने से प्रचण्ड उद्यम से पकता हुआ, रागद्वेष के छोड़ने से समस्त सुखदु:खादि विकार अत्यन्त निरस्त हुआ होने से पुन: संतान को आरोपित न करता जाये इस प्रकार उच्छ्वासमात्र में ही लीला से ही ज्ञानी नष्ट कर देता है ।
इससे आगमज्ञान, तत्त्वार्थश्रद्धान और संयतत्त्व का युगपत्पना होने पर भी आत्मज्ञान को ही मोक्षमार्ग का साधकतम संमत करना ।